نرخ بهره فدرال رزرو، قیمت کامودیتی‌ها و آثار آن بر بازار سهام ایران
هفته گذشته فدرال رزرو به منظور کنترل تورم کم‌سابقه این کشور، نرخ بهره سیاستی خود را ۰.۷۵ واحد درصد افزایش داد که بیشترین افزایش در ۳۰ سال اخیر بوده است. انتظار می‌رود که در نشست بعدی نیز مجدد چنین میزانی در افزایش تکرار شود. اغلب بانک‌های مرکزی اعلام کرده‌اند که از سیاست مشابهی پیروی خواهند کرد در نتیجه بسیاری از سرمایه‌گذاران نگران وقوع رکود در اقتصاد جهانی هستند.
به هر حال، تحلیل اجزای تورم در جهان این نکته را روشن می‌سازد که بخشی از افزایش مربوط به افزایش قیمت‌ها در سمت عرضه و بخشی نیز ناشی از افزایش تقاضا بوده که خود این افزایش تقاضا نشأت گرفته از سیاست‌های انبساطی پولی و مالی دولت‌ها در دوران همه‌گیری است.
سوال این است که کند شدن فعالیت‌های اقتصادی در جهان، با توجه به شرایط فعلی چه تأثیری بر قیمت کامودیتی‌ها و بر بازار سرمایه در ایران خواهد گذاشت؟
نکته‌ای که باید به آن توجه داشته باشیم این است که شرایط کنونی در اقتصاد جهانی وضعیتی نیست که به‌واسطه جنگ در روسیه و اوکراین به‌وجود آمده باشد. روند کنونی در بازار کامودیتی‌ها ریشه در یک دهه گذشته دارد و ناشی از توجه کمتر به بخش‌هایی از اقتصاد مثل نفت و گاز بوده چرا که حرکت به سمت انرژی‌های نو و پاک‌تر توجه همه را به خود جلب کرده بود. عبارتی که برخی تحلیل‌گران برای توصیف وضعیت فعلی از آن استفاده می‌کنند شاید گویا تر باشد «انتقام اقتصاد کهنه».
شرایط فعلی فقط مربوط به نفت و گاز نمی‌شود، بلکه فلزات و مواد کشاورزی را نیز در برمی‌گیرد. در دهه گذشته سرمایه‌گذاری بر روی محصولاتی که نیازمند سرمایه‌گذاری زیادی بود یا اصطلاحاً سرمایه‌بر بوده‌اند فراموش شدند و سرمایه‌گذاری مورد نیاز را دریافت نکرده‌اند و در حال حاضر، شاهد یک کمبود شدید در این بازارها هستیم. این شرایط تنها با جنگ روسیه و اوکراین تشدید شده‌اند ولی این جنگ به هیچ عنوان عامل این روند نبوده است.
در حالی که به سمت تابستان می‌رویم، قیمت غذا و انرژی ریسک افزایش دارند. این انتظار ناشی از سه محرک اصلی است که در ادامه بررسی می‌شود:
کاهش تقاضا برای خرید فلزات
در مورد چین همه منتظر وقوع رکود هستند، اما باید گفت که در دو ماه آوریل و مِی عملاً رکود در چین اتفاق افتاده است. تقاضا برای فلزات حدود ۱۰ درصد و تقاضا برای نفت حدود ۲.۵ درصد در سطح جهان کم شده است. این اعداد خود خبر از وقوع یک رکود یا شبه رکود می‌دهند. این در حالی است که اکنون فعالیت در بازارهای چین در حال شدت گرفتن است، البته هنوز شک و تردید نسبت به از سر گیری فعالیت‌ها به صورت حداکثری وجود دارد، اما به هر حال قرنطینه‌ها در این کشور شکسته شده و همینطور این کشور سومین بسته بزرگ تحریک اقتصاد پس از سال ۲۰۰۸ را به تازگی رونمایی کرده است که همه این‌ها می‌تواند منجر به قوی شدن تقاضا از طرف چین شود.
تحریم روسیه
همچنین از جانب روسیه، از همان ابتدا انتظار می‌رفت که آثار تحریم‌ها بر صادرات روسیه به تدریجی باشد، در نتیجه هر چه جلوتر می‌رویم احتمال کاهش عرضه از سوی روسیه به دلیل محدودیت‌های ناشی از تحریم، بیشتر خواهد بود.
همه‌گیری کرونا در جهان
مردم در سراسر دنیا حدود دو سال و نیم است که با محدودیت‌های جدی سفر به خاطر پاندمی کرونا مواجه بودند. در نتیجه، امسال تابستان فرصت مناسبی است که خیلی‌ها آن را از دست نخواهند داد و منجر به افزایش تقاضا برای بنزنین خواهد شد. تصمیم دولت آمریکا برای صفر کردن مالیات روی بنزین، قطعاً تقاضا را بیشتر تحریک خواهد کرد. در مورد روسیه باید توجه شود که کاهش در عرضه محصولات پالایشی بسیار جدی‌تر از کاهش در عرضه نفت خام بوده است. در اروپا سال‌هاست که ظرفیت جدیدی برای پالایش نفت خام ایجاد نشده است و شاید همین دلایل است که امروز کرک اسپرد هر بشکه نفت خام به بالاترین سطح تاریخی خود رسیده است. ایجاد ظرفیت در بخش پالایش با صرف سرمایه زیاد و سال‌های زیاد همراه خواهد بود.
وقتی از انتقام اقتصاد کهنه صحبت می‌کنیم این شامل کل زنجیره می‌شود نه فقط بخشی از آن. به عنوان مثال در بخش نفت، کاهش سرمایه‌گذاری در بخش اکتشاف و تولید نفت را در سال‌های اخیر وجود داشته، کاهش سرمایه‌گذاری در صنایع پالایشی، کاهش سرمایه‌گذاری حمل و نقل جاده‌ای، دریایی و … همه اینجا خود را نشان می‌دهند. به عنوان مثال، زمانی که دنیا مشتاقانه به دنبال تولید اتومبیل‌های خودران بوده، به این نکته توجه نمی‌شد تقاضا برای شغل ترانزیت جاده‌ای به شدت رو به کاهش است و حداقل تا زمانی که بتوان کامیون خودران در جاده داشت، باید انگیزه لازم در شکل‌گیری تقاضا برای اینگونه مشاغل ایجاد کرد.
کند شدن روند اقتصاد جهانی که به نظر می‌رسد با اقدام فدرال رزو آغاز شده و به بانک‌های مرکزی دیگر نیز سرایت کرده (یا خواهد کرد)، بر روی بخش تقاضا تأثیر می‌گذارد. کاهش در تقاضا راه حل مناسبی برای رسیدگی به این مشکل نیست. کاهش تقاضا می‌تواند منجر به بازگشت موقتی برای قیمت کامودیتی‌ها شود، اما راهکار بلندمدت نیست. برای حل مشکل عرضه تنها یک راه وجود دارد و آن هم از مسیر سرمایه‌گذاری بیشتر روی تولید این محصولات می‌گذرد. این سرمایه‌گذاری چه به ایجاد واحدهای فیزیکی بیشتر منجر شود چه به افزایش بهره‌وری تولید، در نهایت باید منجر به افزایش عرضه شود که قیمت‌ها قابلیت کاهش داشته باشند. در این مقطع زمانی سرمایه‌گذاری بزرگی بر روی تولید کامودیتی‌ها شکل نگرفته است. البته قیمت‌های بالای فعلی می‌تواند نقطه جذابی برای رشد سرمایه‌گذاری باشد همانطور که قیمت‌های پایین آن‌ها در سال‌های قبل، باعث کمتر شدن جذابیت سرمایه‌گذاری بر روی آن‌ها شده است.
اما نتیجه بحث بالا برای بازار سهام در ایران چه می‌تواند باشد؟
گرچه شرکت‌های صادر کننده کامودیتی متعددی در بازار بورس تهران حضور دارند، اما به نظر می‌رسد در حال حاضر عوامل اقتصاد کلان و نااطمینانی در سیاست‌گذاری تأثیر بیشتری بر تحرکات بازار دارد. لذا انتظار نمی‌رود اندازه واکنش به کاهش قیمت کامودیتی‌ها به اندازه اقتصاد‌های پیشرفته باشد. از سوی دیگر، مطابق آنچه پیشتر عنوان شد انتظار نداریم کاهش قیمت کامودیتی‌ها ناشی از رکود دامنه‌دار و در حد بحران جهانی سال ۲۰۰۸ باشد. در نتیجه، سرمایه‌گذاران دوراندیش در بازار ایران از تغییرات در قیمت کامودیتی‌های جهانی در شرایط فعلی نگرانی چندانی نخواهند داشت.