ریسک چیست و انواع ریسک در بازار سرمایه کدامند؟

ریسک چیست؟ ریسک یکی از عوامل بازدارنده افراد در رسیدن به موفقیت و سرمایه‌گذاری است. ما چه بخواهیم چه نخواهیم، ریسک بخشی اجتناب‌ناپذیر در بازار سرمایه است. با این حال، به‌گفته بنجامین گراهام (پدر سرمایه‌گذاری ارزشی)، «سرمایه‌گذاری موفق در گروی مدیریت ریسک است، نه اجتناب از آن». حال که نمی‌توانیم ریسک را از بین ببریم، چگونه می‌توانیم سرمایه‌گذاری مطلوب و موثری را تجربه کنیم؟

به طور کلی، ریسک مفهومی است که ما در زندگی روزمره و تقریبا در هر تصمیمی که می‌گیریم، با آن سر و کار داریم. آشنایی با انواع ریسک در بازار سهام، شناخت معیارهای سنجش ریسک و برخورداری از دانش کافی برای مدیریت ریسک، کلید حل این مسئله هستند. تا انتهای مطلب پیش‌رو با ما همراه باشید تا با انواع ریسک در سرمایه گذاری و نحوه کنترل و مدیریت آن بیشتر آشنا شوید.

ریسک چیست؟ آشنایی با مفهوم ریسک در بازار سرمایه

قیمت‌ها در بازارهای سرمایه‌ای مثل بازار بورس، اوراق قرضه، ارز خارجی و بازارهای مشتقه دائما در حال تغییر است. به همین دلیل ممکن است بازدهی که انتظار دارید از سرمایه‌گذاری در این بازار نصیبتان شود، با آن‌چه در واقعیت عایدتان خواهد شد تفاوت داشته باشد. احتمال این اختلاف که هم می‌تواند مثبت باشد و هم منفی، ریسک نامیده می‌شود. به عبارت دیگر، به احتمال اختلاف میان بازده مورد انتظار و بازده واقعی ریسک گفته می‌شود. هر چقدر که عدم موفقیت یک سرمایه‌گذاری بیشتر باشد، ریسک آن سرمایه‌گذاری هم بیشتر خواهد بود و بالعکس.

نکته‌ای که در سرمایه‌گذاری وجود دارد این است که سرمایه‌گذار به طور طبیعی از ریسک و خطر می‌گریزد. به همین دلیل، سرمایه‌گذارا از ورود سرمایه خود به بازارهایی که پرخطر هستند یا افق نامشخصی دارند، امتناع می‌کنند مگر آنکه بازدهی سرمایه‌گذاری بسیار بالا باشد. به این رفتار «ریسک‌گریزی» می‌گویند.

در ادامه درباره انواع ریسک، معیارهای سنجش آن و روش‌های کنترل ریسک بیشتر صحبت خواهیم کرد.

اهمیت اندازه‌گیری ریسک در سرمایه‌گذاری

براساس تعریفی بالا، ریسک الزاما فی‌نفسه مفهومی منفی نیست، بلکه صرفا عدم اطمینان نسبت به موفقیت‌آمیزبودن سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی است. بر خلاف کسب‌وکارهای سنتی، برای سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی می‌توانید میزان ریسک آن را به‌طور دقیق ارزیابی کنید و سرمایه‌گذاری موفق‌تری را تجربه کنید.

نکته‌ای که باید بدانید این است که پیش از سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی، باید از دانش تحلیل ریسک برخوردار باشید و ابزارهای لازم برای پیش‌بینی آن را بشناسید. از این طریق، با در نظر گرفتن عوامل مختلفی که می‌توانند بازده و اصل سرمایه شما را تحت تاثیر قرار دهند، سلامت دارایی‌تان را تضمین خواهید کرد.

همچنین، مدیریت ریسک در بازار سرمایه احتمال این را که بتوانید سرمایه‌تان را در شرایط دشوار نجات دهید، افزایش می‌دهد. در این حالت، پس از آن‌که بازار به شرایط عادی بازگردد، احتمال رشد سرمایه‌گذاری‌تان بیشتر خواهد شد.

انواع ریسک در بازار سرمایه

انواع ریسک در بازار سهام و سرمایه به دو نوع ریسک سیستماتیک و غیر سیستماتیک تقسیم می‌شود. در ادامه، به‌تفصیل درباره این دو ریسک صحبت خواهیم کرد.

۱. ریسک سیستماتیک

ریسک سیستماتیک نوعی از ریسک است که مربوط به کل بازار است سرمایه‌گذار نمی‌تواند آن را کنترل کند. ریسک سیستماتیک غیرقابل حذف است و بر قیمت تمام سرمایه‌گذاری‌ها تاثیر دارد. مواردی نظیر رویدادهای سیاسی، سیاست‌های اقتصادی، نرخ تورم بر سود سهام و ارزش سرمایه تاثیر دارد.

ریسک سیستماتیک از تحولات کلی بازار و اقتصاد کلان بروز می‌کند و مختص به شرکت یا سهام خاصی نیست. این نوع ریسک به طور کلی غیر فابل پیش‌بینی و اجتناب‌ناپذیر است.

انواع ریسک سیستماتیک عبارت‌اند از:

• نرخ بهره (Interest Rate): این نوع ریسک از نوسانات نرخ بهره در سطح عمومی ایجاد می‌شود.
• ریسک بازار (Market Risk): ریسک بازار از تغییرات قیمت اوراق بهادار در بازار ناشی می‌شود.
• ریسک سرمایه‌گذاری مجدد (Reinvestment Rate): منظور از این ریسک، خطر کاهش نرخ بهره بازار در زمان پرداخت‌های سرمایه‌گذاری است. این مسئله بر سرمایه‌گذاری مجدد روی اوراق قرضه و دریافت سود کمتر تاثیر می‌گذارد.
• ریسک تورم (inflation Risk): ریسک تورم از افزایش تورم در کشور ناشی می‌شود و با کاهش قدرت خرید وجوه سرمایه‌گذاری‌شده همراه است.
• ریسک ارز (Currency Risk): ریسک ارز که به آن ریسک نرخ ارز هم گفته می‌شود، در زمان سرمایه‌گذاری روی ابزارهای غیر داخلی سرمایه شما را تهدید می‌کند.

۲. ریسک غیرسیستماتیک

ریسک غیرسیستماتیک مربوط به یک سهم یا یک صنعت خاص است، و برخلاف ریسک سیستماتیک، قابل حذف است و می‌توان از طریق تنوع‌بخشی آن راه کاهش داد. ریسک غیرسیستماتیک (یا Diversifiable Risk) منحصر به یک شرکت، صنعت یا دارایی است و عواملی مانند توانایی‌های مدیریتی شرکت، ساختار مالی، اعتصاب‌های کارگری و ترجیحات مصرف‌کننده باعث ایجاد آن می‌شود.

تصور کنید که یک شرکت به دلیل اشتباه در تصمیم‌گیری‌های کلان یا ضعف در مدیریت با چالش خاصی روبه‌رو می‌شود و ارزش سهامش پایین می‌آید. در چنین شرایطی، سرمایه‌گذار می‌تواند وضعیت شرکت‌ها را بررسی کرده و از خرید سهام این نوع شرکت‌ها اجتناب کند.

انواع ریسک در سرمایه گذاری از نوع غیرسیستماتیک عبارت‌اند از:

الف) ریسک تجاری (Business Risk)

ریسک تجاری، یکی از مهم‌ترین انواع ریسک غیرسیستماتیک سازمان است که به توانایی یک شرکت در انجام فعالیت‌های سودآور مرتبط است. ریسک تجاری تابعی از عواملی مانند مدیریت یک شرکت، محصولات یا خدمات آن، قدرت بازاریابی، قدرت مالی، روش‌های حسابداری و طرح کسب‌وکار (بیزنس پلن) زیربنایی آن است.

ب) ریسک مالی (Financial Risk)

ریسک مالی ارتباط مستقیمی با میزان بدهی آن شرکت (در ترازنامه آن) دارد. شرکتی که بدهی زیادی دارد، ریسک مالی آن در مقایسه با شرکتی با بدهی کم یا بدون بدهی، بیشتر است.

ج) ریسک اعتباری (Credit Risk)

ریسک اعتباری، ریسک زیان ناشی از عدم پایبندی وام‌گیرنده در انجام تعهدات قراردادی آن است و یکی از انواع ریسک غیر سیستماتیک است. به‌عنوان مثال، اگر یک ناشر اوراق قرضه جریان نقدی کافی برای پرداخت سود یا حتی پرداخت اصل اوراق قرضه خود نداشته باشد، سرمایه‌گذاران با زیان مواجه خواهند شد.

د) ریسک کاهش (Downgrade Risk)

ریسک کاهش زمانی رخ می‌دهد که ارزش یک اوراق قرضه به‌دلیل مشکلاتی مانند ریسک تجاری یا ریسک مالی، بیش از حد کاهش پیدا کند.

ر) ریسک نقدینگی و بازارپذیری (Liquidity and Marketability Risk)

این ریسک در بازار سرمایه به عدم قطعیت تبدیل یک سرمایه‌گذاری به وجه نقد است. در واقع، اگر یک دارایی را در یک دوره زمانی کوتاه به‌راحتی نتوان به قیمتی معادل یا نزدیک قیمت بازار به وجه نقد تبدیل کرد، ریسک سرمایه‌گذرای روی آن بالاست.

 س)‌ ریسک رویداد (Event Risk)

منظور از ریسک رویداد تاثیر اتفاق‌های غیرمنتظره بر ارزش سهام و اوراق قرضه است. این رویداد ممکن است یک تغییر مالیاتی یا نظارتی بزرگ، تفییر در ساختار سرمایه سازمان، کلاهبری یا سایر تخلفات مهم از سوی شرکت، تبلیغ منفی رسانه‌ها از یک محصول یا هر پیشامد مهم و غیر منتظره دیگری برای شرکت (اعم از داخلی یا خارجی) باشد که باعث افزایش یا کاهش بازده یک سرمایه‌گذاری می‌شوند.

طبقه‌بندی افراد از نظر ریسک‌پذیری

منظور از ریسک‌پذیری استقبال از ریسک است. در سرمایه‌گذاری، ریسک بیشتر همواره به معنای کسب بازدهی بیشتر است. بنابراین، ریسک‌پذیری بیشتر با کسب سود بیشتر برای سرمایه‌گذارها همراه است. با توجه به این تعریف، افراد را از نظر ریسک‌پذیری در بازار سرمایه به ۳ دسته می‌توان تقسیم کرد:

• ریسک‌گریز: افراد ریسک‌گریز به شدت محافظه‌کار و محتاط هستند. این‌ها ترجیح می‌دهند که بازده کمتری کسب کنند، اما سرمایه‌شان کمتر در معرض خطر قرار بگیرد و احتمال موفقیت سرمایه‌گذاری‌شان بیشتر باشد.
• ریسک‌پذیر: این افراد رویکرد جسورانه‌ای نسبت به ریسک دارند. با توجه به این که ریسک و بازده رابطه مستقیمی با یکدیگر دارند، افراد ریسک‌پذیر برای کسب سود بیشتر، از ریسک بالا با آغوش باز استقبال می‌کنند.
• خنثی نسبت به ریسک: افرادی که نگرشی خنثی نسبت به ریسک دارند، حد وسط افراد ریسک‌پذیر و ریسک‌گریز هستند.

معیارهای سنجش ریسک سرمایه‌گذاری

علی‌رغم این که ریسک در سرمایه‌گذاری اجتناب‌ناپذیر است، اما با شناسایی ریسک ذاتی هر دارایی و تخصیص سرمایه مناسب برای آن، تا حد زیادی می‌توان سلامت سرمایه‌گذاری را تضمین کرد. برای سنجش انواع ریسک در بازار سهام و سرمایه معیارهای گوناگونی وجود دارد که در ادامه بعضی از این معیارها را معرفی کرده‌ایم:

۱. ضریب آلفا و ضریب بتا

این دو معیار، دو ابزار آماری بسیار مفید برای سرمایه‌گذاران جهت تعیین مشخصات ریسک/پاداش هستند:

• آلفا: آلفا برای بررسی عملکرد یک سبد (پورتفو) سرمایه‌گذاری کاربرد دارد و آن را با یک شاخص معیار مقایسه می‌کند. آلفای ۱+ نشان‌دهنده این است که پورتفولیو ۱٪ از معیار عملکرد بهتری دارد. به همین ترتیب، آلفای ۱- هم به‌معنای عملکرد ضعیف یک سرمایه‌گذاری است.
• بتا: بتا نوسانات یک پورتفولیو را در مقایسه با شاخص معیار بررسی می‌کند. اگر بتا بیشتر از ۱ باشد، یعنی نوسانات یک پورتفولیو بالاتر از شاخص معیار است. اما بتای کمتر از ۱ به‌معنای امنیت پایدارتر پورتفولیو نسبت به شاخص معیار است.

۲. انحراف معیار

در امور مالی، انحراف معیار با استفاده از تاریخچه بازده یک سرمایه‌گذاری، نوسانات سرمایه‌گذاری را بررسی می‌کند. انحراف استاندارد بالا نشان‌دهنده نوسان است؛ از طرف دیگر، انحراف استاندارد پایین موید پایداربودن یک دارایی است.

۳. نسبت شارپ (Sharpe Ratio)

نسبت شارپ میانگین بازدهی مازاد بر نرخ بدون ریسک در واحد عدم قطعیت را اندازه‌گیری می‌کند تا تعیین شود که از نوسانات مازاد نگهداری دارایی‌های پرریسک‌تر چه مقدار بازده نصیب سرمایه‌گذار می‌شود. اگر نسبت شارپ بیشتر از ۱ باشد، نسبت ریسک به پاداش یک سرمایه‌گذاری هم بیشتر است.

۴. مرز کارآمد

مرز کارآمد از تحلیل واریانس میانگین به دست می‌آید. این معیار شامل مجموعه‌ای از پورتفولیوی بهینه است که کمترین میزان ریسک برای مقدار مشخصی از بازده و بیشترین بازده مورد انتظار برای سطح معینی از ریسک را ارائه می‌کند. پورتفوهایی که زیر مرز کارآمد قرار می‌گیرند، چندان مطلوب نیستند.

نحوه کنترل ریسک سرمایه‌گذاری

تجربه یک سرمایه‌گذاری پرسود و موفق به معنای عدم وجود ریسک نیست. هر چند که اجتناب کامل از ریسک امکان‌پذیر نیست، اما با یکسری راهکارها به‌راحتی می‌توانید انواع ریسک مثبت و منفی را مدیریت کنید. در زیر، ۷ راهبرد برای کاهش ریسک در بازار سرمایه را در اختیار شما قرار داده‌ایم:

• تاب‌آوری خود در برابر ریسک را بررسی کنید تا بتوانید سرمایه‌گذاری‌ها را بر اساس بهترین ارزش ریسک-بازده‌شان اولویت‌بندی و ریسک را مدیریت کنید.
• نقدینگی کافی در پورتفولیوی خود داشته باشید تا در شرایط اضطراری بتوانید از هدررفت سرمایه‌تان جلوگیری کنید.
• برای کاهش ریسک سرمایه‌گذاری، سرمایه خود را به بیش از یک کلاس دارایی اختصاص دهید.
• تنوع، تنوع، تنوع! تنوع بخشیدن به پورتفولیو موجب می‌شود که ریسک کلی سرمایه‌گذاری تا حد بسیار زیادی کاهش پیدا کند.
• به جای خرید سریع یا زمان‌بندی بازار، روی حضور طولانی‌مدت در بازار تمرکز کنید. سرمایه‌گذاری بلندمدت ریسک کلی سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهد.
• کورکورانه و بر مبنای توصیه‌های دیگران در بازارهای مالی سرمایه‌گذاری نکنید. حتما پیش از سرمایه‌گذاری روی یک دارایی، حسابی درباره آن تحقیق کنید.
• به‌طور منظم عملکرد پورتفولیوی خود را بررسی کنید و ارزیابی‌های دوره‌ای انجام دهید.

سخن پایانی

با توجه به این‌که هر سرمایه‌گذاری دارای مقداری ریسک است، به صفر رساندن ریسک در بازار سرمایه عملا غیر ممکن است. چیزی که باعث می‌شود سرمایه‌گذاری‌های شما موفقیت‌آمیز و روبه‌رشد باشند، آشنایی با انواع ریسک در بازار سهام و دانستن راهکارهایی برای مدیریت صحیح آن است.

امیدواریم که این مطلب توانسته باشد شما را با انواع ریسک به خوبی آشنا کند.شما از چه روش‌هایی برای مدیریت کارآمد ریسک سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی استفاده می‌کنید؟