۱۰ اصطلاح پرکاربرد صندوق‌های سرمایهگذاری
از اواخر دهه ۸۰ بود که صندوق‌های سرمایهگذاری فعالیت خود را در بازار سرمایه ایران آغاز کردند. شروع فعالیت صندوق‌های سرمایهگذاری با صندوق‌های صدور و ابطالی بود که پس از آن و در اوایل دهه ۹۰ صندوق‌های قابل معامله یا ETF نیز فعالیت خود را آغاز کردند.
هدف شکل‌گیری صندوق‌های سرمایهگذاری آن بود که علاقه‌مندان به سرمایهگذاری در بازار سرمایه که دانش یا فرصت تحلیل کافی ندارند بتوانند با سهولت بیشتر ، ریسک کمتر و در عین حال انتظار کسب بازدهی، فعالیت خود را در بازار سرمایه شروع کنند یا ادامه دهند.
در حال حاضر تعداد و تنوع صندوق‌های سرمایهگذاری زیاد شده است و لازم است که سرمایه‌گذاران برای شناخت و انتخاب صندوق سرمایهگذاری با اصطلاحات و ادبیات این صندوق‌ها آشنا شوند.
در ادامه مهم‌ترین اصطلاحاتی که در خصوص صندوق‌های سرمایهگذاری لازم است بدانید را مطرح می‌کنیم.
۱)صندوق سرمایهگذاری
صندوق‌های سرمایهگذاری یک واسطه سرمایهگذاری هستند که فرآیند سرمایهگذاری افراد را در بورس تسهیل می‌کنند. در واقع صندوق‌های سرمایهگذاری سرمایه‌های خرد را جمع‌آوری می‌کنند و با بهره‌گیری از تیم تحلیل حرفه‌ای و متخصص اقدام به سرمایهگذاری در انواع اوراق بهادار می‌کنند. صندوق‌های سرمایهگذاری خود انواع مختلفی دارند که براساس ترکیب دارایی در دسته‌های مختلف ریسک قرار می‌گیرند. به عنوان نمونه صندوق‌های طلا، صندوق‌های سهامی، صندوق‌های زعفران و صندوق‌های اهرمی نمونه‌هایی از صندوق‌های سرمایهگذاری هستند.
۲) صندوق سرمایهگذاری مبتنی بر صدور و ابطال
صندوق‌های سرمایهگذاری از نظر چگونگی سرمایهگذاری به ۲ دسته قابل معامله یا ETF و صدور و ابطالی تقسیم‌بندی می‌شوند. صندوق‌های صدور و ابطالی یا اصطلاحا صندوق‌های غیرقابل معامله به صندوق‌هایی گفته می‌شود واحدهای آن از طریق صدور و ابطال، خرید و فروش می‌شود. در واقع بر خلاف صندوق‌های ETF برای خرید و فروش این نوع از صندوق‌ها بایستی به شعبه آن صندوق یا سایت آن صندوق مراجعه کنید. در حال حاضر میزان مراجعه حضوری به شعب بسیار کمتر شده و عمدتا صدور و ابطال صندوق‌های صدور و ابطالی از طریق سایت آن‌ها یا بعضا اپلیکیشن‌های شرکت‌های سبدگردان امکان‌پذیر است.
نکته دیگر آنکه، منظور از صدور خرید واحدهای صندوق و منظور از ابطال، فروش واحدهای صندوق است.
۳) صندوق‌های قابل معامله یا ETF
صندوق‌های قابل معامله یا Exchange traded fund صندوق‌هایی هستند که مانند سهام در بورس معامله می‌شوند و شما به راحتی می‌توانید از طریق سامانه معاملاتی کارگزاری خود این صندوق‌ها را خریداری کنید.
مراحل سرمایهگذاری در این صندوق‌ها به این صورت است که در ابتدا باید کد بورسی دریافت کنید (طی کردن مراحل دریافت کد بورسی از طریق درگاه سجام امکان‌پذیر است)، در مرحله بعد باید یک کارگزار را به عنوان کارگزاری خود انتخاب و مراحل ثبت نام آن را طی کنید و در مرحله آخر و پس از انجام ثبت‌نام در کارگزاری می‌توانید در سامانه معاملاتی آن، نماد صندوق قابل معامله مورد نظر خود را جستجو و اقدام به خرید کنید.
۴) NAV
این نکته بدیهی است که هر کس با سرمایهگذاری در هر بازاری به دنبال رشد ارزش دارایی خود است که معیار آن مقایسه ارزش دارایی آن سرمایهگذاری، در طول زمان‌های مختلف است. NAV یا همان ارزش خالص دارایی نشان‌دهنده ارزش واقعی (ذاتی) یک دارایی است و در صندوق‌های سرمایهگذاری NAV نشان دهنده ارزش ذاتی هر واحد از آن صندوق سرمایهگذاری است. در یک تعریف ساده NAV از تفاوت ارزش کل دارایی منهای ارزش کل بدهی به دست می‌آید و معیاری است که از طریق آن می‌توان عملکرد صندوق‌ها را با یکدیگر مقایسه کرد.
۵) اساسنامه و امیدنامه صندوق
اساسنامه و امیدنامه صندوق‌های سرمایهگذاری منابعی به تایید رسیده و دارای پشتوانه قانونی هستند که سازوکار فعالیت هر صندوق سرمایهگذاری را مشخص و شفاف می‌کنند. اساسنامه هر صندوق عمدتا شامل ماده‌های قانونی مختلف است که به تایید سازمان بورس رسیده است. به عنوان نمونه مواردی مانند تشریح فرآیند پذیره‌نویسی، توضیحاتی در مورد واحدهای صندوق‌های سرمایهگذاری، شرایط تشکیل مجمع ، نحوه تعیین مدیر صندوق و وظایف او و … از جمله محتویات اساسنامه صندوق‌های سرمایهگذاری است.
امیدنامه هر صندوق مختص به خودش است و می‌تواند نگاه بهتری در خصوص آن صندوق به سرمایه‌گذار بدهد تا آگاهانه‌تر انتخاب کند. بنابراین اگر قرار باشد از بین امیدنامه و اساسنامه یکی از آن‌ها را برای مطالعه انتخاب کنید، بهتر است امیدنامه را بخوانید.
در امیدنامه مواردی مانند استراتژی صندوق برای سرمایهگذاری وجوه سرمایه‌گذاران، مهم‌ترین ریسک‌هایی که سرمایه‌گذاران با سرمایهگذاری در آن صندوق با آن روبرو هستند، هزینه‌هایی که توسط سرمایه‌گذاران پرداخت می‌شود و … مطرح می‌شود.
۶) NAV صدور
NAV صدور همان قیمت هر واحد صندوق سرمایهگذاری است که سرمایه‌گذار در زمان اقدام به خرید واحدهای صندوق باید پرداخت کند. این نکته قابل ذکر است که با توجه به اینکه سرمایه‌گذاران در زمان خرید واحدهای صندوق بایستی کارمزدی را پرداخت کنند، قیمت صدور واحدها از ارزش خالص دارایی‌های آن صندوق کمی بیشتر است.
۷) NAV ابطال
NAV ابطال قیمت هر واحد صندوق سرمایهگذاری است که در زمان فروش واحدها محاسبه می‌شود. یعنی اگر قصد فروش واحدهای صندوق خود را داشته باشید ارزش روز دارایی شما بر اساس NAV ابطال محاسبه می‌شود.
۸) NAV آماری
گاهی سهام موجود در پرتفوی صندوق‌های سرمایهگذاری به دلیل پر نشدن حجم مبنا، افشای اطلاعات و بسته بودن نماد و … در تابلوی معاملات قیمتی برای آن‌ها درج نمی‌شود. در این شرایط در نظر گرفتن آخرین قیمت پایانی آن‌ها نیز مبنای صحیحی برای ارزش‌گذاری دارایی‌های صندوق نیست. در این شرایط قیمت واحدهای صندوق تعدیل می‌شود که به آن NAV ابطال می‌گویند. در شرایطی که تعدیلی صورت نگرفته باشد NAV آماری و ابطال با یکدیگر برابر خواهند بود.
۹) پرتفوی صندوق سرمایهگذاری
پرتفوی یا سبد سهام صندوق سرمایهگذاری، همان دارایی‌هایی است که صندوق سرمایهگذاری آن‌ها را با وجوه سرمایه‌گذاران خریداری کرده است. این دارایی‌ها می‌تواند سهام، اوراق، گواه سپرده کالایی، اوراق مشتقه و … باشد. به واسطه آنکه یک صندوق سرمایهگذاری چه دارایی‌هایی را در سبد خود دارد میزان ریسک و بازدهی مورد انتظار آن صندوق مشخص می‌شود. به عبارتی هرچقدر یک صندوق سرمایهگذاری سهام بیشتری داشته باشد انتظار می‌رود آن صندوق ریسک و بازدهی انتظاری بالاتری داشته باشد و از سوی دیگر هرچقدر یک صندوق سرمایهگذاری اوراق کم‌ریسکی نظیر اوراق خزانه اسلامی یا سپرده بانکی داشته باشد (مانند صندوق‌های درآمد ثابت) آن صندوق درجه ریسک کمتری دارد و به تبع آن به احتمال زیاد بازدهی کمتری خواهد داشت.
۱۰) پذیره‌نویسی صندوق سرمایهگذاری
زمانی که صندوقی به تازگی قصد شروع به فعالیت داشته باشد اقدام به عرضه واحدهای خود می‌کند. در واقع پذیره‌نویسی یا underwriting یک صندوق سرمایهگذاری همان عرضه واحدهای به عموم جهت شروع فعالیت است.