صندوق ETF چیست؟

صندوق‌های ETF در چند سال اخیر،‌ بسیار بر سر زبان‌ها افتاده است. این صندوق‌ها شکلی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری است که مانند سهم‌های عادی بازار سرمایه، از راه حساب کاربری بورسی و سامانه‌ معاملات آنلاین کارگزاری قابل خرید و فروش است. صندوق ETF نیز در واقع، صندوقی برای تنوع‌بخشی به سرمایه‌گذاری است. در این مقاله می‌کوشیم تا با تعریف و پیشینه آن و مزایا و نوع عملکرد آن بیشتر آشنا شویم.

تاریخچه صندوق‌های ETF

به‌طور کلی هر صندوقی در بازارهای مالی با سه هدف کلی پایه‌گذاری می‌شود: اول، سرمایه‌گذاری هدفمند، دوم، مدیریت ریسک و سوم، سرمایه‌گذاری متنوع‌تر و بهره‌گیری بیشتر از ظرفیت بازار. این نوع صندوق بیشتر برای افرادی طراحی شده است که قصد سرمایه‌گذاری در بورس یا بازارهای مشابه را دارند ولی دانش یا وقت کافی برای معامله‌گری یا تحقیق ندارند. صندوق‌های ETF زمانی پدیدار شد که در سال ۱۹۸۷ در اتفاقی کم‌سابقه، شاخص داوجونز به یکباره بیش از ۲۲ درصد ارزش خود را از دست داد و در مجموع زیان کل سرمایه‌گذاران نیم تریلیون دلار شد. در همین زمان بود که متخصصان به فکر طراحی صندوق‌های قابل معامله‌ای افتادند تا در صورتی چنین اتفاقاتی پیش آید، افراد کمتر آشنا با ضرر کمتری مواجه شوند و این‌گونه تعداد مشتریان و عمق بازار حتی پس از چنین اتفاقاتی حفظ شود.

رفته‌رفته چنین صندوق‌هایی توسعه یافتند و به عنوان برنامه‌ای هدفمند و هوشمندانه برای سرمایه‌گذاران جدی گرفته شد. از ۳۰ سال قبل یعنی سال ۱۹۹۳، صندوق‌های ETF به طور رسمی در بسیاری از کشورهای دنیا شروع به کار کردند. در ابتدا تمرکز اصلی این صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله، روی بازار طلا بود. حدود یک دهه قبل مهر ۱۳۹۲ نیز در تابلوی ETF در بورس اوراق بهادار ایران به‌طور رسمی کار خود را آغاز کرد و این صندوق‌ها به عنوان یکی از ابزارهای مطمئن سرمایه‌گذاری میان معامله‌گران ایرانی شناخته شد.

ETF به چه معناست؟

نام ETF بر آمده از سرواژگان عبارت Exchange Traded Fund است که به معنای صندوق‌هایی است که در بورس می‌توان مانند سهام خرید و فروش کرد. نام رسمی ETF در ایران، صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله است.

کارکرد صندوق‌های سرمایه‌گذاری ETF

این صندوق‌های سرمایه‌گذاری، در واقع سبدی از سهم‌ها، اوراق بهادار با درآمد ثابت و سایر اوراق است. در ایران بنابر قانون، این صندوق‌ها نهادهای مالی‌ای محسوب می‌شوند که با  سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار فعالیت می‌کنند و پس از پذیره‌نویسی از طریق فرابورس معامله خواهند شد. در واقع، شبیه یک شرکت در بورس که به سبب دارایی‌هایش دارای ارزش می‌شود، این صندوق‌ها نیز دارایی‌شان سهام و سایر اوراق بهادار است. به‌عبارت دیگر، ETFها صندوق‌هایی هستند که مشارکتی‌اند که سرمایه‌گذاران با در اختیار داشتن درصدی از دارایی‌های آن‌ها و دادو‌ستدشان در آن شرکت دارند.

این صندوق‌ها انواع و اقسام متفاوتی با توجه نوع دارایی و اهداف خود دارند. ممکن است که روی فلزات گرانبها سرمایه‌گذاری کرده باشند یا به نوعی سبدی متشکل از انواع اوراق بهادار بازار باشند. حتی ممکن است به صورت درآمد ثابت فعالیت کنند. این صندوق‌ها نیز قیمت واحدشان از طریق ارزش دارایی‌شان و عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. می‌توان صندوق‌های ETF را در ساعات کاری از کارگزاری‌ها خریداری کرد یا فروخت. این صندوق‌ها نه فقط برای افراد غیرحرفه‌ای، بلکه برای فعالان بازار نیز، به عنوان گزینه‌ای کم ریسک محسوب می‌شود که در نوسانات شدید بازار، کمتر دچار تلاطم می‌شوند.

ویژگی‌های صندوق ETF

از نام این صندوق‌های قابل معامله، مهم‌ترین و موثرترین ویژگی‌شان آشکار است؛ این که می‌توان به سادگی آن‌ها را معامله کرد. دقیقا مانند بقیه‌ نمادهایی که در بازار سرمایه قابل معامله هستند، می‌توان واحدهای این صندوق‌ها را به میزان دلخواه خریدو‌فروش کرد. همین موجب می‌شود که برخلاف دیگر صندوق‌ها یا قراردادهای مشارکت،‌ مدیریت سرمایه، میزان و زمان آن به دست خود سرمایه‌گذاران و خریداران صندوق باشد.

این صندوق‌ها معمولا به صورت ترکیبی از اوراق بهادار و دارایی‌های حقیقی و فیزیکی با ارزش هستند که همین باعث می‌شود که پایه و پیشتوانه‌ای با ارزش نسبتا پایدار داشته باشند، اما عملکرد معاملاتی صندوق و رفتار کلی بازار بر سود و ارزش افزوده‌ی آن اثر بگذارد. برای این صندوق‌ها می‌توان ارزش ذاتی یا شاخص NAV (Net Asset Value) را تعریف کرد. این شاخص برآمده از ارزش واقعی کالاهای فیزیکی، اوراق و سهام گردآمده در صندوق‌های ETF است.

زمانی‌که قیمت معامله‌ هر واحد این صندوق بیش از NAV باشد، یعنی قیمت این صندوق‌ها، حباب دارد و  باید احتیاط در دادوستد آن به‌خرج داد. در صورتی‌که برعکس، ارزش NAV بیش از قیمت ناشی از عرضه‌وتقاضا باشد، یعنی این صندوق هنوز به ارزش واقعی خود نرسیده و می‌توان انتظار داشت با سرمایه‌گذاری در آن سود بیشتری عاید افراد شود. البته در این صندوق‌ها معمولا، اختلاف بزرگی میان NAV و قیمت‌شان در بازار دیده نمی‌شود.

صندوق‌های ETF در بورس چقدر سود می‌دهند؟

میزان بازدهی صندوق‌های ETF وابسته به نوع آن، میزان دارایی‌ها و ارزش این صندوق‌ها و ماهیتش بستگی دارد. برخی درآمد ثابت هستند و برخی ریسک بالایی دارند. از این جهت مقادیر متنوعی از جهت بازدهی می‌توان برای صندوق‌های ای تی اف در نظر گرفت. در ادامه انواع آن‌ها برخواهیم شمرد.

مزایا صندوق‌های ای تی اف

در ابتدا برخی مزایای این صندوق‌ها را برمی‌شماریم:

۱. ریسک و انتظار بازدهی صندوق‌های ‌ETF به‌خوبی قابل برآورد است و افراد بسته به اهداف‌شان آزادی عمل در انتخاب این صندوق دارند.

۲. از روش‌هایی که می‌تواند حاشیه‌ امن برای فعالیت در بازارهای مالی فراهم کند، تنوع در سرمایه‌گذاری است. افراد با خرید انواع سهم‌ها و اوراق و حتی کالاهای فیزیکی باارزش سعی دارند که از هر تغییر و تحول بازار بیشترین بهره را ببرند. صندوق‌های ای تی اف، در تعریف خود چنین رسالتی را برعهده دارد.

۳. این صندوق‌‌ها نقدشوندگی بالایی دارند و افراد اختیار عمل در سرمایه‌گذاری در آن‌ها یا فروششان دارند. کافی است که به صورت آنلاین، در ساعات کاری، از طریق پرتفوی افراد در کارگزاری‌ها واحد‌‌های این صندوق‌ها را مانند سهم‌های دیگری خرید‌ و فروش شود.

۴. ارزش خالص یا NAV دارایی‌های هر صندوق ETF به سرعت به‌روزرسانی می‌شود و از راه‌هایی مثل وبگا‌ه‌های رسمی صندوق‌ها و گاه حتی نهاد مستقل نظارت بر بازار اعلام می‌شود.

۵. این صندوق‌های ETF برخلاف بسیاری دیگر از صندوق‌های مشابه، با سرمایه‌ اندک نیز قابل خریداری است چراکه شما به میزان بودجه‌ مدنظرتان می‌توانید سهم این صندوق‌ها را خریداری کنید.

نحوه خرید و فروش صندوق‌های ETF

برای این کار، در آغاز باید کد بورسی را از سامانه سجام دریافت کرد. سپس در یکی از پنل‌های معاملات بورس یا به عبارت دیگر، کارگزاری‌ها می‌باید ثبت نام کرد و حساب کاربری‌ای در آن ایجاد کرد. بعد از این مراحل، مانند سهام می‌توان نماد و نام این صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله جست‌وجو کرد و سپس با توجه به اطلاعات آن و قیمت به دست آمده، نسبت به خرید یا فروش این صندوق‌ها اقدام کرد.

انواع صندوق‌های ETF

همان‌طور که قبل‌تر اشاره شد، این صندوق‌های قابل معامله، چند دسته هستند که نوع دارایی‌ها، میزان آن‌ها، روش نگهداری و معاملاتی‌شان و اهداف‌شان نوع آن‌ها تعیین می‌کند. می‌توان شش دسته‌ کلی را تعریف کرد که عبارت‌اند از:

۱- صندوق‌های ETF درآمد ثابت:

این نوع صندوق‌ها از نامشان معلوم است که به‌طور ماهانه سودی را در اختیار خریدارانش می‌گذارد. بیشترین اقبال و طرفدار را در میان انواع صندوق‌ها، در بین سرمایه‌گذاران و افراد با پذیرش ریسک کم، صندوق‌های درآمد ثابت دارد؛ چراکه افراد کمتر آشنا تمایل دارند که از پول خود عایدی مناسبی داشته باشند ولی همواره اصل پولشان حفظ شود و بسیاری از افراد حرفه‌ای نیز با توجه به شرایط کاری‌شان و نوسانات بازار تمایل دارند، هم بخشی از پولشان محافظت شود و هم روی کمینه‌ای از درآمد بتوانند حساب باز کنند. این صندوق‌ها به‌طور معمول از دارایی‌هایی با پشتوانه‌ مناسب و پایداری تشکیل شده که دست‌کم ۷۰ درصد دارایی آن، سهام و اوراق بانکی و همچنین سپرده‌ بانکی با سود تضمین‌شده، اوراق قرضه‌ دولتی، خزانه، بانک مرکزی و… و سایر اسناد و اوراق درآمد ثابت است. به‌طور معمول سود این صندوق‌ها از  سپرده‌ بانکی بیشتر است.

۲- صندوق‌های ETF سهامی:

صندوق‌های قابل معامله سهامی، عمده دارایی‌شان سهام است. واضحا ریسک این صندوق‌های ETF بیشتر از صندوق‌های درآمد ثابت است ولی معمولا در بلند مدت بازدهی آن‌ها نیز بالاتر است. در این EFTها حداقل ۷۰ درصد دارایی از نوع سهام است. این صندوق‌ها برای افرادی که پذیرش ریسک بالاتر و انتظار بازدهی بیشتری دارند، مناسب است.

۳- صندوق‌های ETF مختلط:

این صندوق حالت بینابین دو نوع صندوق ای تی اف قبلی است. ترکیب دارایی صندوق‌های مختلط ۶۰ درصد اوراق درآمد ثابت و ۴۰ درصد سهام یا بلعکس است. صندوق مختلط برای کسانی است که می‌خواهند ریسک بیشتری نسبت صندوق‌های درآمد ثابت داشته باشند ولی جانب احتیاط را نیز حفظ کنند.

۴- صندوق‌های قابل معامله‌ای کالا یا طلا

صندوق‌هایی که از کالاهای با ارزش و قابل معامله‌ای، مثل طلا، پلاتین و فلزات گران‌بها یا زعفران تشکیل شده است. در ایران این صندوق‌ها بیشتر در بورس کالا فعالیت می‌کنند.

۵- صندوق‌های قابل معامله‌ی با ریسک بالا یا جسورانه

این صندوق‌های قابل معامله، برای جذب و تامین سرمایه‌ کسب‌وکارهای نوپا و استارتاپی فعالیت می‌کنند. برخی از شرکت‌های سرمایه‌گذاری، با قراردادهایی چندین کسب‌وکارهایی را حمایت می‌کند و عرضه‌ صندوق‌های ETF در بورس برای آن‌ها سرمایه جمع‌آوری می‌کند. صندوق‌های جسورانه برای کسانی است که ریسک بسیار بالا را می‌پذیرند و دیدشان بلندمدت است.

صندوق ای تی اف برای چه کسانی مناسب است؟

از دیگر مزایای صندوق‌های ای تی اف این است که متنوع هستند از این‌رو، می‌توان گفت که برای تمامی سرمایه‌گذاران در بازارهای مالی و بورس این صندوق‌ها مناسب است. اما به طور ویژه‌تر، همه‌ افراد کمتر آشنا با این بازارها، افرادی که قصد سرمایه‌گذاری بلندمدت و با ریسک حساب شده دارند و تمامی کسانی‌که می‌خواهند که دستکم بخشی پول و سرمایه‌شان از نوسانات ناگهانی و پیش‌بینی نشده آسیب کمتری ببیند، می‌توانند که صندوق سرمایه‌گذاری قابل معامله‌ مناسب خود را بیابند و از آن سود ببرند.

کلام آخر

در این مقاله به صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله پرداختیم و درباره‌ جوانب مختلف آن‌ها حرف زدیم. با توجه به مزایا و معایب و ویژگی‌های صندوق‌های ای تی اف، می‌توان گفت که آن‌ها گزینه‌هایی مناسب برای بهره بردن از بازارهای مالی به‌حساب می‌آیند و ریسک قابل مدیریت و حاشیه‌ سود مناسبی را می‌توانند فراهم کنند. اما به‌عنوان کلام آخر، از همه‌ افراد دعوت می‌کنیم، پیش از هر کاری، به‌خوبی درباره‌ صندوق ETF مدنظرشان تحقیق کرده و سپس به خرید واحدهای آن اقدام کنند تا به بهترین انتخاب ممکن دست یابند.